Η Εκκλησία στην Ελλάδα κατά τη Φραγκοκρατία

Κάθε ιστορική περίοδος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο μελετητή που προσπαθεί να συλλάβει το νόημά της, να βρει τις διασυνδέσεις της με τις άλλες εποχές και να αντιληφθεί τις διαχρονικές προεκτάσεις της. Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες εποχές που πέρασε ο ελληνικός λαός. Αυτή αποτέλεσε το προανάκρουσμα της οριστικής πτώσεως του Βυζαντίου, συνέπεσε με τη σκοτεινότερη περίοδο του Μεσαίωνα, συνδυάστηκε με την επιχειρούμενη χείρωση της Ανατολικής Εκκλησίας από τη Δυτική και τέλος, σύμφωνα με τη γνώμη ορισμένων επιστημόνων, έδωσε τη δυνατότητα να γεννηθεί ο Νεοελληνισμός μέσα από αυτήν. Η περίοδος αυτή, όπως είναι γνωστό, δεν αποτέλεσε αντικείμενο ιδιαίτερα αξιόλογης μελέτης, κυρίως μάλιστα από ελληνικής πλευράς, γι' αυτο και επιτακτική θεωρείται η ανάγκη της μελέτης της σ' όλη την έκτασή της. Το δικό μας ενδιαφέρον στράφηκε προς την κατεύθυνση της Εκκλησίας που, παρόλο που δέχθηκε το μεγαλύτερο πλήγμα κατά τη Φραγκοκρατία, έμεινε ο μοναδικός διοικητικός ζωντανός δεσμός γενικά στην αυτοκρατορία της Ανατολής, και ειδικότερα στον ελλαδικό χώρο. Η μελέτη επομένως της Ιστορίας της Εκκλησίας, ακόμη και με μορφή δοκιμίου, αποτελεί ξέχωρη συμβολή στην εξέταση της ιστορίας των Ελλήνων του ελλαδικού χώρου κατά το Μεσαίωνα. Εξάλλου, με τη μελέτη αυτή διαφαίνεται για μια ακόμη φορά ότι η όλη δομή της εθνικής και πολιτιστικής ζωής των Ελλήνων εκκινάει από την Εκκλησία, στις αρχές αυτής στηρίζεται και χάρη σ' αυτή βρίσκει τον τρόπο για τη διατήρησή της. Αναμφίβολα το Ελληνικό Έθνος πάντοτε, κι ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και στη συνέχεια της Τουρκοκρατίας, με την οργάνωση της Εκκλησίας, το τελετουργικό της, τις προσπάθειές της, για μετάδοση στο λαό των μορφωτικών αγαθών και τη διατήρηση των σχέσεων δικαίου κράτησε την ενότητά του και διατήρησε στο μεγαλύτερο μέρος του αλώβητα τα χαρακτηριστικά του. Η εργασία αυτή παρουσιάζει αρκετές, χωρίς αμφιβολία, ελλείψεις, αποτελεί όμως μια απαρχή για άλλες μελέτες, που ασφαλώς θα ολοκληρώσουν την προσπάθειά μας. Οι ελλείψεις στο πιο μεγάλο μέρος τους οφείλονται στο γεγονός ότι οι πηγές που αναφέρονται στην περίοδο αυτή παρουσιάζονται εξαιρετικά ελλιπείς, πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες και τέλος μόνο στα επί μέρους άμεσα αναφερόμενες στο αντικείμενό μας. Εκτός απ' αυτό, πολύ λίγο έχει προλειανθεί το έδαφος της έρευνας και της μελέτης του αντικειμένου μας από τους μέχρι σήμερα μελετητές του. Με την ελπίδα ότι το δοκίμιό μας αυτο θα αποβή ένα βοήθημα στους μελετητές της εκκλησιαστικής ιστορίας της Ελλάδος κι ακόμη ότι θα προβληματίσει ίσως πολλούς και, σύμφωνα με το μέτρο των δυνατοτήτων μας, θα διαλευκάνει ορισμένες πτυχές της ιστορίας, το παραδίνουμε στην ευμενή κρίση των αναγνωστών. (Ν.Γ.Ζ., από τον πρόλογο του συγγραφέα)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α'. Ιστορικό περίγραμμα 1. Ο χώρος κάτω από την αρχή του συμβιββασμού 2. Η πολιτική και η οικονομία στο πλαίσιο της ιδέας τοο συμβιβασμού α) Η πολιτική 6) Η οικονομία 3. Η Εκκλησία κάτω από την πίεση του συμβιβασμού Β'. Η Ελλάδα πριν από τη φραγκική κατάκτηση Γ'. Στα ίχνη του προβληματισμού Δ'. Πηγές Κεφάλαιο Πρώτο ΟΙ ΦΡΑΓΚΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1. Η δ' σταυροφορία α) Προπαρασκευές για την δ' σταυροφορία β) Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους 2. Η ίδρυση του λατινικού κράτους 3. Η κατάληψη της κυρίως Ελλάδος 4. Το διοικητικό σύστημα Κεφάλαιο Δεύτερο Ο ΠΑΠΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ Κεφάλαιο Τρίτο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ 1. Η εγκατάσταση Λατινικού κλήρου στην Ελλάδα 2. Η Εκκλησία των Πατρών 3. Η Εκκλησία της Κορίνθου 4. Η Εκκλησία των Αθηνών 5. Η Εκκλησία των Θηβών 6. Η Εκκλησία της Θεσσαλονίκης 7. Τα λοιπά εκκλησιαστικά κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδος 8. Τα εκκλησιαστικά κέντρα της νησιωτικής Ελλάδος α) Η Εκκλησία της «Δωδεκανήσου» β) Η Εκκλησία των Ιονίων νήσων γ) Η Εκκλησία της Κρήτης Κεφάλαιο Τέταρτο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΤΑΡΑΧΗ Διαμάχες ανάμεσα στις πολιτικές και εκκλησιαστικές αρχές. Οι συμβάσεις της Ραβέννικας Το α' συμβούλιο στη Ραβέννικα Το β' συμβούλιο στη Ραβέννικα Κεφάλαιο Πέμπτο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Βιογραφικά στοιχεία λογίων - Πνευματικά επιτεύγματα Μιχαήλ Ακομινάτος Ιωάννης Απόκαυκος Βασίλειος Πεδιαδίτης Γεώργιος Βαρδάνης ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ