Εκθέσεις προξενικές εκπαιδευτικές-εκκλησιαστικές και λοιπά

(...) Οι εκθέσεις που παρουσιάζομε εδώ, όπως θα δείτε, απευθύνονταν κατ' ευθείαν στο Υπουργείο Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) ή σε μια ειδική Επιτροπή, που είχε συσταθεί για θέματα παιδείας των υποδούλων αδελφών μας, την "Επιτροπή προς ενίσχυσιν της Ελληνικής Εκκλησίας και Παιδείας (ΕΠΕΕΕΠ)", υπηρεσία την οποία, ως φαίνεται, στις αρχικές τους εργασίες αγνοούσαν αρκετοί ερευνητές, Επιτροπή που είχε συσταθεί με Βασιλικό Διάταγμα της 24-1-1887 και προσέφερε πολλά στον αγώνα που έκανε η Ελλάδα, για να διατηρηθούν τόσα και τόσα σχολεία των υποδούλων. Οι μεμονωμένες βέβαια εκθέσεις, οι προερχόμενες από ορισμένα αξιόλογα πρόσωπα των διαφόρων ελληνικών συλλόγων ή σωματείων (προέδρους κλπ.) απευθύνονται απευθείας στον πρόξενο της περιοχής ή την Πρεσβεία Κων/πόλεως και τους εκάστοτε Μητροπολίτες, ακόμη και τον ίδιο Οικουμενικό Πατριάρχη, οι οποίοι τελικά τις έστελναν στο Υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο και κατηύθυνε τον όλον αγώνα, φροντίζοντας για την προστασία των υποδούλων και την υπεράσπισή τους από τις αυθαιρεσίες των τουρκικών αρχών. (...) Έχει διατυπωθεί η γνώμη ότι, όσο κι αν έχουμε δημοσιευμένα κείμενα για τα διάφορα γεγονότα πού συνέβησαν στις περιοχές του υπόδουλου ελληνισμού (πολιτικά, εκπαιδευτικά, θρησκευτικά, κοινωνικά, οικονομικά κλπ.), κανείς δεν μπορεί να εξαγάγει οριστικά συμπεράσματα, ικανοποιητικά και πλήρη για τη ζωή των κατοίκων αυτών είτε για το βαλκανικό χώρο πρόκειται είτε και για το μικρασιατικό. Ούτε λίγο, λοιπόν, ούτε πολύ, θα αγνοούμε πολλά για τις συνθήκες εκείνες κάτω από τις όποιες έζησαν οι αδελφοί μας εκεί, και γι' αυτο η δημοσίευση εγγράφων όπως αυτά που παρουσιάζαμε εδώ κρίνεται όχι μόνο αναγκαία για την κάλυψη ορισμένων πτυχών της ζωής τους, αλλά και διαφωτιστική, και για τους λόγους αυτούς η προσπάθειά μας αυτή, όσο κουραστική και χρονοβόρος κι αν υπήρξε, πρέπει να χαιρετισθεί με την ευμένεια εκείνη που πρέπει, διότι κάτι, έστω και το απειροελάχιστο θα προσθέσει στο όλο ιστορικό οικοδόμημα της πατρίδας μας, παντελώς ωφέλιμο και κατατοπιστικό. (ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ)

Πρόλογος Εκθέσεις προξενικές, εκπαιδευτικές, εκκλησιαστικές Συνοπτικός πίνακας εκθέσεων Α. Εκθέσεις προξενικές Β. Εκθέσεις εκπαιδευτικές Γ. Εκθέσεις εκκλησιαστικές Α. Οι προξενικές εκθέσεις (αριθ. 1-43) αλφαβητικώς κατά Προξενεία ή άλλες αρχές Β. Οι εκπαιδευτικές εκθέσεις (αριθ.1-17) αλφαβητικώς κατά Μητροπολίτες και άλλες αρχές Συντομογραφίες Α. ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΞΕΝΙΚΕΣ Β. ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ Γ. ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΕΣ