ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΔΡΑΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ

Ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της δράσεως των Ελλήνων ανταρτών του Πόντου είναι και εκείνο που αναφέρεται στην αντίσταση που προέβαλαν εναντίον της ασυδοσίας και των καταπιέσεων των τουρκικών αρχών οι αντάρτες της Σάντας, της ιστορικής εκείνης πολίχνης με τους εφτά συνοικισμούς της (ενορίες), από τις οποίες και πήρε το προσωνύμιο "επτάκωμος" κατά την περίοδο 1916-1924. Οι συνοικισμοί αυτοί (ενορίες) ήταν: 1) των Πιστοφάντων με 300 οικογένειες και 1500 κατοίκους, 2) των Ισχανάντων με 250 οικογένειες και 1250 κατοίκους, 3) των Τσακαλάντων με 50 οικογένειες και 250 κατοίκους, 4) των Πινατάντων με 70 οικογένειες και 750 κατοίκους, 5) των Τερζάντων με 150 οικογένειες και 750 κατοίκους, 6) των Κοζλαράντων με 60 οικογένειες και 300 κατοίκους και 7) των Ζουρνατσάντων με 120 οικογένειες και 600 κατοίκους. Δεν θα αναφερθούμε ούτε στις εκκλησίες που είχαν, ούτε στα σχολεία τους, ούτε και στον αριθμό των μαθητών και μαθητριών με τους δασκάλους, δασκάλες και νηπιαγωγούς που είχαν, γιατί κάτι τέτοιο ξεφεύγει από τα πλαίσια του προλόγου μας. Θα αναφέρουμε μόνο το συνολικό πληθυσμό της πολίχνης, απλώς και μόνο για να γνωρίζουμε πόσοι ήταν οι κάτοικοι, οι οποίοι συνολικά δεν ξεπερνούσαν τις 5.000 ψυχές σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 1905 και πάντα με βάση τα αναγραφόμενα από τον αυτόχθονα και αξιόπιστο κάτοικό της, των αείμνηστο Μιλτιάδη Νυμφόπουλο, τον σπουδαίο εκείνο δάσκαλο, το βιβλίο του οποίου "Ιστορία Σάντας του Πόντου, τόμος Α' (ιστορικός), Δράμα 1953" εξακολουθεί να παραμένει εγκυρότατο και αποκαλυπτικό για τις πληροφορίες που παρέχει ιδιαιτέρως για την περίοδο 1916-1924, όσο και αν προηγήθηκε η "Ιστορία και στατιστική Σάντας" του Φιλίππου παπά Αποστόλου Χειμωνίδη από το 1902, (συμπληρωμένη από τον Ευριπίδη Φιλ. Χειμωνίδη το 1961). [...] Παραδίδοντας το ημερολόγιο τούτο στους αναγνώστες, και ζητώντας την επιείκειά τους, επισημαίνουμε και πάλι την αξία του για τους ιστορικούς συγγραφείς του παρόντος και του μέλλοντος και "χάριτας ομολογούμεν πολλάς" στο περικλεές Ίδρυμα της Παναγίας Σουμελά και στα αξιότιμα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της που το παρέλαβαν από τους οικείους της οικογένειας του Κουρτίδη, με σκοπό να το εκδώσουν με την ευγενική προθυμία του εκδοτικού οίκου των Αδελφών Κυριακίδη. Όλους αυτούς, τους καθ' οιονδήποτε τρόπον συμμετάσχοντες στην εκδοτική αυτή προσπάθεια, οφείλουμε να τους ευχαριστήσουμε, γιατί πράγματι πρόκειται για έργο "ου μόνον εθνικόν, αλλά και θεάρεστον και, παιδαγωγικόν τοις επιγινομένοις Έλλησι και Ποντίοις αδελφοίς ημών". Άξιος ο μισθός αυτών και επίζηλος. (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Πρόλογος του επιμελητή Η Σάντα η επτάκωμος Απρίλιος 1916 1917 Ιανουάριος - Δεκέμβριος 1918 Ιανουάριος - Δεκέμβριος 1919 Ιανουάριος - Δεκέμβριος 1920 Ιανουάριος - Δεκέμβριος 1921 Ιανουάριος - Δεκέμβριος 1922 Ιανουάριος - Δεκέμβριος 1923 Ιανουάριος - Ιούλιος 1924 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1. Το Σούλι του Πόντου 2. Προς την γλυκιά μου μανούλα 3. Ευχή προς την Τουρκίαν 4. Ιστορικόν 5. Στην μνήμην του συντρόφου μας Φιλίππου Εφραιμίδου 6. Ο Κλέφτης 7. Προς τους εν Σοχούμ πατριώτας 8. Η εκδίκησις ΕΠΙΜΕΤΡΟ (ΧΡΗΣΤΟΥ Ε. ΑΝΔΡΕΑΔΗ) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ