Οι Ελληνικοί Φιλεκπαιδευτικοί Σύλλογοι ως φορείς εθνικής παιδείας και πολιτισμού στη διαφιλονικούμενη Μακεδονία

Η ιδέα αυτής της εργασίας ανάγεται στο 1991, όταν, κατά τη συμμετοχή μου ως μεταπτυχιακός φοιτητής στο σεμινάριο που δίδασκαν οι δάσκαλοι μου κ. Ν. Π. Τερζής και κ. Ρ. Ζιώγου-Καραστεργίου με αντικείμενο "η εκπαίδευση στη Θεσσαλονίκη κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας", ανέλαβα την υποχρέωση της καταγραφής, συλλογής και ταξινόμησης υλικού σχετικού με τη λειτουργία του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης (1872 - 1910). Η αποπεράτωση εκείνης της προσπάθειας και η συγγραφή της με τίτλο "ο εν Θεσσαλονίκη Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος" ανακοινώθηκε στο συμπόσιο που οργανώθηκε από το Ιστορικό Αρχείο Νεοελληνικής Εκπαίδευσης με θέμα "τα ελληνικά σχολεία στη Θεσσαλονίκη κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας" (Θεσσαλονίκη 8 - 9 Νοεμβρίου 1991). Ο ιδιαίτερος ρόλος που διαδραμάτισε ο "εν Θεσσαλονίκη Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος" ως εκπαιδευτικός φορέας στη Μακεδονία προσήλκυσε το ενδιαφέρον μου και με ώθησε σε περαιτέρω έρευνα των πηγών που αφορούσαν στο ρόλο και των υπόλοιπων συλλόγων, οι οποίοι έδρασαν κατά την ίδια περίοδο στο μακεδονικό χώρο. Επιστέγασμα εκείνης της πρώτης προσέγγισης ήταν η εισήγησή μου -με αντικείμενο "η δραστηριότητα των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων στη Μακεδονία κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας"- στο δεύτερο συμπόσιο που οργάνωσε το Ιστορικό Αρχείο Νεοελληνικής Εκπαίδευσης με θέμα: "η εκπαίδευση στη Μακεδονία κατά την Τουρκοκρατία: πρώτη προσέγγιση και απογραφή" (Θεσσαλονίκη 10 - 11 Απριλίου 1992). Στο σημείο αυτό οφείλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον κ. Ν. Π. Τερζή, Καθηγητή στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. για την εποπτεία της εργασίας, για την προθυμία του -διαθέτοντας πολύ από τον πολύτιμο χρόνο του- να συζητήσει τις απορίες μου και για την εν γένει ηθική και υλική αρωγή που αμέριστα έως σήμερα μου έχει παράσχει. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω, επίσης, στην κ. Ρ. Ζιώγου-Καραστεργίου, Επίκουρη Καθηγήτρια στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ., για τις εύστοχες παρατηρήσεις και υποδείξεις της αναφορικά με θέματα που πραγματεύομαι στο κείμενο που ακολουθεί, αλλά και για την ηθική και υλική ενίσχυση που εκθύμως μου προσέφερε. Θα ήταν παράλειψη, τέλος, εάν δεν ευχαριστούσα τους γονείς μου, τον κ. Σ. Χατζησαββίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Φλώρινας, για τις παρατηρήσεις του σε μέρος του κειμένου, την Κατερίνα Δαλακούρα για την αδιάλειπτη φιλική της επικουρία, την ξαδέλφη μου Γιάννα Φιλίντογλου που με βοήθησε κατά τη δακτυλογράφηση του κειμένου, τον κ. Δ. Κεσόπουλο που επιμελήθηκε με ενδιαφέρον την αισθητική εμφάνιση της εργασίας κατά την έκδοση και γενικά όλους όσους ποικιλοτρόπως μου συμπαραστάθηκαν κατά τη συγγραφή αυτής της εργασίας. (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ: ΑΠΟ ΤΟ ΤΑΝΖΙΜΑΤ ΣΤΗΝ ΕΞΑΡΧΙΑ Οι οθωμανικές μεταρρυθμίσεις (Τανζιμάτ - 1826 - 1880) Το Βουλγαρικό Εκκλησιαστικό Ζήτημα ΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΕΘΝΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Οι εθνικές και εδαφικές διεκδικήσεις Η εκπαιδευτική διείσδυση ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ Ίδρυση και σκοποί Μέλη Διοίκηση Οι οικονομικοί πόροι Παρακμή και παύση της λειτουργίας των συλλόγων ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Εκπαιδευτικές Επιτροπές Η "Εκπαιδευτική Επιτροπή" του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης Η "Εκπαιδευτική Επιτροπεία" και οι "Εξεταστικές Επιτροπές" του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Ενίσχυση κοινοτήτων, ίδρυση και συντήρηση σχολείων Χορήγηση υποτροφιών Εκπαίδευση, επιμόρφωση, διορισμοί και μισθοδοσία Εκπαιδευτικών Ίδρυση και συντήρηση Διδασκαλείων Διορισμοί και μισθοδοσία εκπαιδευτικών Συγγραφή και έγκριση εκπαιδευτικού υλικού Συγκέντρωση και διανομή βιβλίων ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ "Αλφαβητισμός" και "συνεχιζόμενη εκπαίδευση" Νυχτερινές Σχολές για εργαζόμενους Η Σχολή Γαλλικής Γλώσσας του "εν Θεσσαλονίκη Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου" Δημόσιες διαλέξεις (αναγνώσματα) και οργάνωση βιβλιοθηκών και αναγνωστηρίων Συλλογή αρχαιολογικού υλικού ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ